Η Έκθεση το Πνεύμα του ‘60 / Μαρία Καλτσά
H Αθήνα του '60 στη ζωγραφική της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη - Μια περιήγηση* σε έναν κόσμο που έφερε το αύριο
*Περιήγηση
σημαίνει να ταξιδεύει κάποιος (πραγματικά ή νοητά) για να γνωρίσει ένα θέμα μέσα από
στοιχεία (υπαρκτά ή φανταστικά) και να εξοικειωθεί μαζί του.
Μια περιήγηση δεν οφείλει να καλύπτει ή να αποκαλύπτει το σύνολο των πτυχών ενός θέματος.
Αντίθετα, μπορεί να εστιάζει επιλεκτικά σε πτυχές που λειτουργούν καταλυτικά στην ενεργοποίηση μηχανισμών και την πρόκληση συσχετισμών
Μια περιήγηση δεν οφείλει να καλύπτει ή να αποκαλύπτει το σύνολο των πτυχών ενός θέματος.
Αντίθετα, μπορεί να εστιάζει επιλεκτικά σε πτυχές που λειτουργούν καταλυτικά στην ενεργοποίηση μηχανισμών και την πρόκληση συσχετισμών
Της Μαρίας Καλτσά (κείμενο στον κατάλογο της έκθεσης)
Η Άρτεμις Χατζηγιαννάκη με τη ζωγραφική της συνθέτει ως collage θραύσματα της μνήμης της και εικόνων που συλλέγει, και εμφανίζει με τρόπο πειστικό ως αποτυπώματα μιας συλλογικής μνήμης από την Αθήνα του '60. Μέσα από εικόνες φανταστικές μας ταξιδεύει νοητά, και μας εξοικειώνει με μια πόλη ξεχασμένη ή άγνωστη στους νεότερους. Κυρίως, όμως, η περιήγηση εστιάζει σε σκηνές, που λειτουργούν καταλυτικά για την αισθητηριακή μας ενεργοποίηση, προκαλώντας αναπόφευκτους συσχετισμούς με το σήμερα.
Το ενδιαφέρον της ζωγράφου δεν επικεντρώνεται στην απόδοση της πραγματικότητας αλλά στη ενσυναίσθησή της: οι εικόνες της ζωντανεύουν εκφάνσεις και το άρωμα της πόλης που χάθηκε ή χάνεται εντελώς. Απομονώνει σκηνές μιας Αθήνας που κατά τη δεκαετία του '60 αστικοποιείται ταχύτατα και μετασχηματίζεται έντονα μετά από μακρά περίοδο δυσκολιών. Κοινωνικά ζωντανές, φαντασιωμένες ή και βιωμένες εκδοχές του χώρου συναντώνται για να επισημάνουν επιλεγμένες πτυχές της ζωής που συνοδεύει την Αθήνα του '60.
Τα έργα είναι εξόχως αφηγηματικά: η Άρτεμις Χατζηγιαννάκη, με εργαλείο τη χαρακτηριστική της νατουραλιστική αναπαράσταση, μοχλεύει μνήμες της ως τότε αποστερημένης πόλης, που πλέον αναγεννάται, αισιοδοξεί, και αφήνεται στην απόλαυση βίωσης νέων εμπειριών. Η περίοδος είναι σημαντική: η Αθήνα αρχίζει να αποκτά μια ταυτότητα, που θα την προσδιορίσει ως σύγχρονη πόλη, και αναπτύσσει μια αστική κουλτούρα μετά από μακρά περίοδο κακουχιών και μεταπολεμικής ανασυγκρότησης. Οι πίνακές της απομονώνουν σκηνές της ζωής, και αποδίδουν διαβάσματα μικρών τόπων αλλά και εμβληματικών χώρων της ανερχόμενης πρωτεύουσας, όπου κυριαρχεί η ζωντάνια των ανθρώπων. Η αφέλεια και αγνότητα των χαρακτήρων δηλώνει την άρχουσα ευδαιμονία της εποχής και την προσμονή για ένα καλύτερο αύριο.
Επιλογή εικόνων και σχεδιασμός, Νίνα Γεωργιάδου
Αυτή η μνημονική συγκρότηση της Αθήνας του '60, που την εμφανίζει εξιδανικευμένα αισιόδοξη, ομοιογενή, και συνεκτική -αποσιωπώντας ποικιλία άλλων μεγάλων αλλαγών και αντιπαραθέσεων που ταυτόχρονα συμβαίνουν- δηλώνει εμφατικά την πρόθεση των ανθρώπων να αφήσουν πίσω τις δυσκολίες, και της πόλης να αναβαθμιστεί σε νεωτερική μητρόπολη. Τα αναγνωρίσιμα αστικά τοπία που μας συνδέουν με το σήμερα, χρωματίζονται με πλήθος ιδιωτικών στιγμών που παρεισφρέουν, όπου η ατομική απόλαυση βρίσκει αρμονικά θέση μέσα στον συλλογικό χώρο, και οι μορφές εκπλήσσουν με την άνεσή τους.
Η παραπλανητικά αθώα όμως αφήγηση
της ζωγράφου είναι στην πραγματικότητα επιτηδευμένη, και σύνθετη, ενώ η επιλογή
του αφηγήματος μόνο τυχαία δεν φαντάζει στο σήμερα. Η πειστικότητα των εικόνων
είναι τέτοια που δεν αφήνει αμφιβολία πως η ζωγράφος επικαλείται μια μνήμη της
πόλης συνθετική και συλλογική -και όχι από προσωπική βίωση- ενώ συνειδητά τα
θέματα των εικόνων αναδεικνύουν αξιακές ταυτότητες.
Είναι άραγε αυτές οι ταυτότητες επιθυμητές και επίσης δηλωτικές μιας αντιπαράθεσης με το σήμερα; Διότι αυτή ακριβώς η πειστική αίσθηση πραγματικής απόλαυσης της πόλης που πλημμυρίζει τα έργα συγκρούεται με το σήμερα και προκαλεί αντι-αφηγήσεις, εφόσον σήμερα, στους ίδιους χώρους συχνά εκφράζεται από τους ανθρώπους η διεκδίκηση ανάκτησης τόπων που χάνονται, ή το αίτημα διατήρησης του πνεύματός τους που αδυνατίζει και χάνεται. Ειδικά για την καθοριστική δεκαετία του '60, η αναζήτηση του παρελθόντος της Αθήνας είναι σημαντική τόσο για την κατανόηση της εξέλιξης της ζωής σε αυτήν όσο και για την ερμηνεία του τρόπου άρθρωσης της σημερινής εικόνας της. Η συνδρομή της μνήμης είναι αξιοποιήσιμη σε αυτή την αναζήτηση, κυρίως γιατί ζωντανεύει το πνεύμα των ανθρώπων και των τόπων που διαμόρφωσαν τη ζωή στην πόλη, ενώ ο τρόποςπου θυμόμαστε επηρεάζει τις προσδοκίες μας και τα αξιακά συστήματα που προβάλουμε.
![]()
Με εργαλείο τη φαντασιακή της όραση, και με καλλιτεχνική στρατηγική που οδηγείται από μια αισθητηριακή προσέγγιση και μαζί ένα ουσιώδες πολιτισμικό περιβάλλον και έντονη κοινωνική διάδραση, η Άρτεμις Χατζηγιαννάκη δεν προσφέρει μια ρεαλιστική ή φωτογραφικού τύπου αποτύπωση της Αθήνας του '60, αλλά ένα θέατρο της μνήμης συναρπαστικό, αναπαραστατικό και αφηγηματικό. Τα έργα γίνονται αντιληπτά ως θεατρικές πράξεις, που αποδίδουν το πνεύμα της πόλης μέσα από συρραφές τόπων και ανθρώπων, προκαλώντας ισχυρές επίκτητες μνήμες ακόμη και σε όσους δεν θα μπορούσαν να έχουν βιώσει την Αθήνα τότε.
Οι πίνακες αποτυπώνουν στιγμές στην πόλη, δηλαδή την ανθρώπινη εμπειρία στον χώρο, και αιχμαλωτίζουν τις αισθήσεις χωρίς να υποβάλλουν σε νοσταλγική διάθεση. Η ζωγράφος επιλέγει περιοχές που λειτουργούν υποστηρικτικά στην εικονογράφηση, γιατί η υλικότητα είναι λιγότερο σημαντική, καθότι κυριαρχούν οι διαθέσεις των ανθρώπων που ορίζουν την ψυχή της πόλης. Και από την χαρακτηριστική αστική δεκαετία της άνθησης ποικίλων νέων πραγμάτων και εκδοχών, όπου το παλιό συναντάει την υπόσχεση για το νέο εν μέσω τεράστιων ανατροπών και αντιπαραθέσεων, επιλέγει να αναδείξει τη διάθεση των ανθρώπων, σε μια πόλη που φαντάζει αισιόδοξη, συνεκτική, και ατενίζει προς το μέλλον.
Οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι και οδηγούν απροκάλυπτα σε σύγκριση: στις ίδιες περιοχές της Αθήνας του σήμερα, ένα μεγάλο ζητούμενο είναι το χώνεμα ποικίλων, πολυδιάστατων, έντονων πρόσφατων εμπειριών από τις “πολλές μικρές Αθήνες” (κατά τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου), που αναζητούν τόπους για να ζυμωθούν και τρόπους για να εκφραστούν και να συνδεθούν. Μέσα σε διαρκείς και γρήγορους μετασχηματισμούς, και μεγάλες μετακινήσεις, η ψυχή της πόλης δεν προλαβαίνει να ριζώσει και χάνεται σε τοπία εφήμερα ή τοπία χωρίς ουσία. Ακόμη και απούσης μιας βέβαιης υπόσχεσης σήμερα για το αύριο, η ματιά της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη θυμίζει πόσο είναι πολύτιμο να αποκαλύψουμε την ψυχή της, που μπορεί να κρύβεται στα υλικά και μη, χαρακτηριστικά των τόπων της, και στους ανθρώπους της.
Είναι άραγε αυτές οι ταυτότητες επιθυμητές και επίσης δηλωτικές μιας αντιπαράθεσης με το σήμερα; Διότι αυτή ακριβώς η πειστική αίσθηση πραγματικής απόλαυσης της πόλης που πλημμυρίζει τα έργα συγκρούεται με το σήμερα και προκαλεί αντι-αφηγήσεις, εφόσον σήμερα, στους ίδιους χώρους συχνά εκφράζεται από τους ανθρώπους η διεκδίκηση ανάκτησης τόπων που χάνονται, ή το αίτημα διατήρησης του πνεύματός τους που αδυνατίζει και χάνεται. Ειδικά για την καθοριστική δεκαετία του '60, η αναζήτηση του παρελθόντος της Αθήνας είναι σημαντική τόσο για την κατανόηση της εξέλιξης της ζωής σε αυτήν όσο και για την ερμηνεία του τρόπου άρθρωσης της σημερινής εικόνας της. Η συνδρομή της μνήμης είναι αξιοποιήσιμη σε αυτή την αναζήτηση, κυρίως γιατί ζωντανεύει το πνεύμα των ανθρώπων και των τόπων που διαμόρφωσαν τη ζωή στην πόλη, ενώ ο τρόποςπου θυμόμαστε επηρεάζει τις προσδοκίες μας και τα αξιακά συστήματα που προβάλουμε.
Με εργαλείο τη φαντασιακή της όραση, και με καλλιτεχνική στρατηγική που οδηγείται από μια αισθητηριακή προσέγγιση και μαζί ένα ουσιώδες πολιτισμικό περιβάλλον και έντονη κοινωνική διάδραση, η Άρτεμις Χατζηγιαννάκη δεν προσφέρει μια ρεαλιστική ή φωτογραφικού τύπου αποτύπωση της Αθήνας του '60, αλλά ένα θέατρο της μνήμης συναρπαστικό, αναπαραστατικό και αφηγηματικό. Τα έργα γίνονται αντιληπτά ως θεατρικές πράξεις, που αποδίδουν το πνεύμα της πόλης μέσα από συρραφές τόπων και ανθρώπων, προκαλώντας ισχυρές επίκτητες μνήμες ακόμη και σε όσους δεν θα μπορούσαν να έχουν βιώσει την Αθήνα τότε.
Οι πίνακες αποτυπώνουν στιγμές στην πόλη, δηλαδή την ανθρώπινη εμπειρία στον χώρο, και αιχμαλωτίζουν τις αισθήσεις χωρίς να υποβάλλουν σε νοσταλγική διάθεση. Η ζωγράφος επιλέγει περιοχές που λειτουργούν υποστηρικτικά στην εικονογράφηση, γιατί η υλικότητα είναι λιγότερο σημαντική, καθότι κυριαρχούν οι διαθέσεις των ανθρώπων που ορίζουν την ψυχή της πόλης. Και από την χαρακτηριστική αστική δεκαετία της άνθησης ποικίλων νέων πραγμάτων και εκδοχών, όπου το παλιό συναντάει την υπόσχεση για το νέο εν μέσω τεράστιων ανατροπών και αντιπαραθέσεων, επιλέγει να αναδείξει τη διάθεση των ανθρώπων, σε μια πόλη που φαντάζει αισιόδοξη, συνεκτική, και ατενίζει προς το μέλλον.
Οι συνειρμοί είναι αναπόφευκτοι και οδηγούν απροκάλυπτα σε σύγκριση: στις ίδιες περιοχές της Αθήνας του σήμερα, ένα μεγάλο ζητούμενο είναι το χώνεμα ποικίλων, πολυδιάστατων, έντονων πρόσφατων εμπειριών από τις “πολλές μικρές Αθήνες” (κατά τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου), που αναζητούν τόπους για να ζυμωθούν και τρόπους για να εκφραστούν και να συνδεθούν. Μέσα σε διαρκείς και γρήγορους μετασχηματισμούς, και μεγάλες μετακινήσεις, η ψυχή της πόλης δεν προλαβαίνει να ριζώσει και χάνεται σε τοπία εφήμερα ή τοπία χωρίς ουσία. Ακόμη και απούσης μιας βέβαιης υπόσχεσης σήμερα για το αύριο, η ματιά της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη θυμίζει πόσο είναι πολύτιμο να αποκαλύψουμε την ψυχή της, που μπορεί να κρύβεται στα υλικά και μη, χαρακτηριστικά των τόπων της, και στους ανθρώπους της.