Συνεντεύξεις σε ραδιοφωνικές εκπομπές, 2021
Γιώργος Αποστολίδης,
Αθήνα 9.84, ραδιοφωνική εκπομπή 29/11/2021
Αριστέα Γιάννου, Αθήνα
9.84, ραδιοφωνική εκπομπή, 10/12/2021
Ελίζα Λιμιντζόγλου, Επικοινωνία FM, ραδιοφωνική εκπομπή, 9/12/2021
Νικόλας
Καμακάρης, Alpha Radio, ραδιοφωνική εκπομπή, 27-12-2021
Εικαστικό ταξίδι στον Ναό του Απόλλωνα από την Άρτεμις Χατζηγιαννάκη
Δέσποινα Σαββοπούλου, 6 Αυγούστου 2021 14:14, Newsroom eleftherostypos.gr
Ένα εικαστικό αφιέρωμα στον Κορίνθιο ήρωα της Ελληνικής Επανάστασης και Φιλικό Χατζηγιάννη Μερτζέλλο ή Σοφικίτη, στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, διοργανώνει η Δημοτική Πινακοθήκη Κορίνθου και το Καλογεροπούλειο Ίδρυμα σε συνεργασία με τον Δήμο Κορινθίων και το Κέντρο Πολιτισμού, Αθλητισμού και Περιβάλλοντος. Την έκθεση επιμελείται η ιστορικός τέχνης Ίρις Κρητικού.
Ανάμεσα στα έργα που συμμετέχουν στην έκθεση, σταθήκαμε σε εκείνο της εικαστικού Άρτεμις Χατζηγιαννάκη που έχει τίτλο “Στον Ναό του Απόλλωνα”: «η ζωγραφική απόδοση της φυσιογνωμίας του ήρωα Χατζηγιάννη Μερτζέλλου- επειδή ακριβώς δεν είχε διασωθεί η εικόνα του ή έστω κάποια περιγραφή του- φαινόταν συναρπαστική», λέει στον «Ε.Τ.» η Άρτεμις Χατζηγιαννάκη και συνεχίζει: «Στην προσπάθειά μου να αποδώσω πιο παραστατικά το πνεύμα ηρωισμού, αυτοθυσίας και αυταπάρνησης που τον διέκρινε, ανέτρεξα σε πολύτιμες πηγές, για να δανειστώ μορφές και σχήματα από χαρακτικά και ελαιογραφίες περιηγητών και ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα και να εμπνευσθώ διαβάζοντας τις προσωπικές επιστολές του και τα κείμενα που ιστορούσαν τα κατορθώματά του.
Προσπάθησα να επικεντρωθώ και να αναδείξω δύο-τρία στοιχεία, που εγώ τουλάχιστον έκρινα χαρακτηριστικά της μορφής και του βίου του: -Την καθαρή ματιά ενός φλογερού και μεγαλόψυχου πατριώτη, ενός ευγενούς και ρομαντικού ιδεολόγου, που αφιέρωσε την ζωή του και την προσωπική του περιουσία στον αγώνα, χωρίς να περιμένει την παραμικρή ανταμοιβή και αναγνώριση, παρά μόνο την ηθική ικανοποίηση, ότι ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της πατρίδας.
-Κάποιες σκιές που αχνά διαγράφονται στο απορροφημένο από τις σκέψεις βλέμμα του και υπαινίσσονται την αγωνία, την επαγρύπνηση και τον προβληματισμό του για τα μελλούμενα.
-Το επιβλητικό τοπίο της Αρχαίας Κορίνθου, τα βράχια του Ακροκόρινθου, τα διάσπαρτα μέλη του Ναού του Απόλλωνα, όλα αυτά τα ιερά σύμβολα που συνέδεσαν τους αγώνες για την ανεξαρτησία με εκείνους για την διάσωση της πολιτιστικής και εθνικής μας ταυτότητας.
Όπως έγραψε και ο Στρατηγός Μακρυγιάννης: «Γι’ αυτές τις πέτρες….. Γι’ αυτές πολεμήσαμε». Γι’ αυτές τις πέτρες πολέμησε και ο δικός μας ήρωας.
![]()
Ανάμεσα στα έργα που συμμετέχουν στην έκθεση, σταθήκαμε σε εκείνο της εικαστικού Άρτεμις Χατζηγιαννάκη που έχει τίτλο “Στον Ναό του Απόλλωνα”: «η ζωγραφική απόδοση της φυσιογνωμίας του ήρωα Χατζηγιάννη Μερτζέλλου- επειδή ακριβώς δεν είχε διασωθεί η εικόνα του ή έστω κάποια περιγραφή του- φαινόταν συναρπαστική», λέει στον «Ε.Τ.» η Άρτεμις Χατζηγιαννάκη και συνεχίζει: «Στην προσπάθειά μου να αποδώσω πιο παραστατικά το πνεύμα ηρωισμού, αυτοθυσίας και αυταπάρνησης που τον διέκρινε, ανέτρεξα σε πολύτιμες πηγές, για να δανειστώ μορφές και σχήματα από χαρακτικά και ελαιογραφίες περιηγητών και ρομαντικών ζωγράφων του 19ου αιώνα και να εμπνευσθώ διαβάζοντας τις προσωπικές επιστολές του και τα κείμενα που ιστορούσαν τα κατορθώματά του.
Προσπάθησα να επικεντρωθώ και να αναδείξω δύο-τρία στοιχεία, που εγώ τουλάχιστον έκρινα χαρακτηριστικά της μορφής και του βίου του: -Την καθαρή ματιά ενός φλογερού και μεγαλόψυχου πατριώτη, ενός ευγενούς και ρομαντικού ιδεολόγου, που αφιέρωσε την ζωή του και την προσωπική του περιουσία στον αγώνα, χωρίς να περιμένει την παραμικρή ανταμοιβή και αναγνώριση, παρά μόνο την ηθική ικανοποίηση, ότι ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα της πατρίδας.
-Κάποιες σκιές που αχνά διαγράφονται στο απορροφημένο από τις σκέψεις βλέμμα του και υπαινίσσονται την αγωνία, την επαγρύπνηση και τον προβληματισμό του για τα μελλούμενα.
-Το επιβλητικό τοπίο της Αρχαίας Κορίνθου, τα βράχια του Ακροκόρινθου, τα διάσπαρτα μέλη του Ναού του Απόλλωνα, όλα αυτά τα ιερά σύμβολα που συνέδεσαν τους αγώνες για την ανεξαρτησία με εκείνους για την διάσωση της πολιτιστικής και εθνικής μας ταυτότητας.
Όπως έγραψε και ο Στρατηγός Μακρυγιάννης: «Γι’ αυτές τις πέτρες….. Γι’ αυτές πολεμήσαμε». Γι’ αυτές τις πέτρες πολέμησε και ο δικός μας ήρωας.
Η Έκθεση το Πνεύμα του ‘60
Η έκθεση “Το Πνεύμα του ΄60 / Περιήγηση σε ένα κόσμο που έφερε το αύριο”, πραγματοποιήθηκε στο TAF / the art foundation, Νορμάνου 5 Μοναστηράκι, στο διάστημα 16 Ιανουαρίου - 3 Φεβρουαρίου 2020.
Την επιμέλει είχε ο Νίκος Βατόπουλος.
Η έκθεση έγινε με την αποκλειστική χορηγία του ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ.
Η όλη ιδέα στηρίζεται και εμπνέεται από τη νέα παραγωγή έργων της Αρτεμης Χατζηγιαννάκη, η οποία προχωρεί την έρευνά της στο αστικό τοπίο και στη συλλογική μνήμη σε μια κρίσιμη για την Αθήνα περίοδο.
Εκτός των 25 υδατογραφιών της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη, με έργα τους συμμετείχαν και οι φωτογράφοι: Γιώργος Θάνος, Γιώργος Καζάζης, Παναγιώτης Παναγάκης, Τάσος Σαλτερής, Ηλίας Τσαουσάκης, Τάσος Χαλκιόπουλος.
Τυπώθηκε κατάλογος 80 σελίδων σε 1000 αντίτυπα, με τα έργα της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη και κείμενα των Ζωής Βαΐου - Θανάση Γιοχάλα, Νίκου Βατόπουλου, Μαρίας Καλτσά, Γιώργου Καζάζη και Ηλία Καφάογλου.
![Το εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης "Το Πνεύμα του '60"]()
Το εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης
«Μέσα στην θλίψη της απέραντης μετριότητας, που μας πνίγει από παντού, παρηγοριέμαι ότι, κάπου, σε κάποιο καμαράκι, κάποιοι πεισματάρηδες αγωνίζονται να εξουδετερώσουν την φθορά….» γράφει στα Μικρά του Έψιλον ο Οδυσσέας Ελύτης.
Η έκθεση αυτή απευθύνεται και αφιερώνεται σ’ όλους εκείνους τους πεισματάρηδες, που επιμένουν να πολεμούν την φθορά με τον δικό τους τρόπο και στο ημίφως του δικού τους προσωπικού χώρου, στοχάζονται και αναπολούν το μέλλον τους,
Σ’ εκείνους τους αφανείς όλων των εποχών και όλων των ηλικιών, που δεν χάνουν την πίστη στον εαυτό τους και αρνούνται να υποταχθούν στην συνήθεια και τον εφησυχασμό,
Στους ανθρώπους της δικιάς μου γενιάς, που γαλουχήθηκαν με το πνεύμα του ’60 και αφυπνίζονται ακόμη απ’ αυτό,
Στους νέους, τους εφήβους, τους φοιτητές, τους καλλιτέχνες, σ’ όλους όσους, αν και δεν βίωσαν το φως εκείνης της εποχής, επιμένουν να είναι παρόντες, να οραματίζονται και να χτίζουν το δικό τους αύριο.
Την επιμέλει είχε ο Νίκος Βατόπουλος.
Η έκθεση έγινε με την αποκλειστική χορηγία του ομίλου ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ.
Η όλη ιδέα στηρίζεται και εμπνέεται από τη νέα παραγωγή έργων της Αρτεμης Χατζηγιαννάκη, η οποία προχωρεί την έρευνά της στο αστικό τοπίο και στη συλλογική μνήμη σε μια κρίσιμη για την Αθήνα περίοδο.
Εκτός των 25 υδατογραφιών της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη, με έργα τους συμμετείχαν και οι φωτογράφοι: Γιώργος Θάνος, Γιώργος Καζάζης, Παναγιώτης Παναγάκης, Τάσος Σαλτερής, Ηλίας Τσαουσάκης, Τάσος Χαλκιόπουλος.
Τυπώθηκε κατάλογος 80 σελίδων σε 1000 αντίτυπα, με τα έργα της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη και κείμενα των Ζωής Βαΐου - Θανάση Γιοχάλα, Νίκου Βατόπουλου, Μαρίας Καλτσά, Γιώργου Καζάζη και Ηλία Καφάογλου.
Το εξώφυλλο του καταλόγου της έκθεσης
«Μέσα στην θλίψη της απέραντης μετριότητας, που μας πνίγει από παντού, παρηγοριέμαι ότι, κάπου, σε κάποιο καμαράκι, κάποιοι πεισματάρηδες αγωνίζονται να εξουδετερώσουν την φθορά….» γράφει στα Μικρά του Έψιλον ο Οδυσσέας Ελύτης.
Η έκθεση αυτή απευθύνεται και αφιερώνεται σ’ όλους εκείνους τους πεισματάρηδες, που επιμένουν να πολεμούν την φθορά με τον δικό τους τρόπο και στο ημίφως του δικού τους προσωπικού χώρου, στοχάζονται και αναπολούν το μέλλον τους,
Σ’ εκείνους τους αφανείς όλων των εποχών και όλων των ηλικιών, που δεν χάνουν την πίστη στον εαυτό τους και αρνούνται να υποταχθούν στην συνήθεια και τον εφησυχασμό,
Στους ανθρώπους της δικιάς μου γενιάς, που γαλουχήθηκαν με το πνεύμα του ’60 και αφυπνίζονται ακόμη απ’ αυτό,
Στους νέους, τους εφήβους, τους φοιτητές, τους καλλιτέχνες, σ’ όλους όσους, αν και δεν βίωσαν το φως εκείνης της εποχής, επιμένουν να είναι παρόντες, να οραματίζονται και να χτίζουν το δικό τους αύριο.
Άρτεμις Χατζηγιαννάκη (κείμενο στον κατάλογο της έκθεσης)
Απόψεις της έκθεσης στο TAF / the art foundation
Σχέδιο της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη στον κατάλογο, για τον αποκλειστικό χορηγό της έκθεσης Η Έκθεση το Πνεύμα του ‘60 / Νίκος Βατόπουλος
Η Αθήνα του 1960, η έλξη του νέου και η νοσταλγία του αύριο
Του Νίκου Βατόπουλου (κείμενο στον κατάλογο της έκθεσης)
Σκέφτομαι συχνά, πώς μπορεί να μεταφράσει κανείς τη δεκαετία του '60 σε ένα νέο παιδί της εποχής μας; Πώς είναι, δηλαδή, να μιλάς για τη μεταπολεμική αναγέννηση σε έναν νέο άνθρωπο που δεν έχει καν μνήμη της δραχμής...
Τα ερωτήματα αυτά είναι, πιστεύω, κεντρικά και αφορούν στη συζήτηση που έχει να κάνει με τη σχετικότητα του χρόνου, τη σχετικότητα του νέου, τη σχετικότητα του αναγκαίου...
Μου αρέσει να κοιτώ φωτογραφίες της Αθήνας του 1965, και να παρατηρώ τη διχρωμία της νέας πόλης. Την τερακότα των παλαιών σπιτιών και το λευκό των νέων κτιρίων, με τα δεύτερα να κερδίζουν έδαφος μέρα με τη μέρα, στην κυριολεξία, καθώς την περίοδο 1963-1967, κατεδαφίζονται ολόκληρα μέτωπα στις παλιές συνοικίες. «Η πόλη αλλάζει χρώμα» ήταν ένα άρθρο Αμερικανίδας αρχαιολόγου, δημοσιευμένο σε περιοδικό απόδημου ελληνισμού το 1962. Αναφερόταν ακριβώς σε αυτήν την επέλαση του λευκού.
Καθώς γεννήθηκα το 1960, οι πρώτες μου εικόνες στην πόλη ήταν αυτές της μεταβολής της και η αίγλη εκείνης της αύρας της νέας Αθήνας ήταν καθοριστική στη διαμόρφωση μιας ορισμένης στάσης, που ήταν συχνά συναισθηματική, ηθική, αισθητική. Είχαμε ανάγκη να συνδεθούμε με κάτι νέο.
Σε αυτήν την έκθεση που επαναφέρει το βλέμμα μας στην αστική κουλτούρα της δεκαετίας του 1960, η αίσθηση ισορροπεί ανάμεσα στη νοσταλγία και την ανάγκη κατανόησης. Με συγκίνηση στέκομαι μπροστά στα έργα της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη, που ανακαλούν αυτόν τον κόσμο. Η Άρτεμις Χατζηγιαννάκη ελέγχει το σχέδιό της, το οδηγεί σε μια ιδιαίτερα ελκυστική αναπαράσταση εποχής, αλλά πάντα με τη δική της απόσταση κενού και χρώματος. Η Αθήνα μέσα από τη δική της ζωγραφική είναι η Αθήνα των παιδικών χρόνων των ανθρώπων της γενιάς μου, που μεγάλωσε εκείνα τα χρόνια. Το χρώμα στα έργα της Άρτεμης Χατζηγιαννάκη είναι το χρώμα μιας ήπιας νοσταλγίας αλλά και μιας επιθυμίας για ομορφιά και αρμονία.
Αυτή η αισθητική πύλη σε μια Αθήνα από την οποία έχουμε απόσταση 55 και 60 χρόνια είναι μια αναγκαία συνθήκη αυτοπροσδιορισμού. Τα χρόνια εκείνα είχαν έναν δυναμισμό που δύσκολα μπορούμε σήμερα να διανοηθούμε.
Η δικτύωση της Αθήνας από τη δεκαετία του
1950 με τις μεγάλες επενδύσεις στον τουρισμό αποζητούσαν αυτήν ακριβώς την
εκτίναξη της πόλης σε άλλη διεθνή βαθμίδα και σταδιακά, κυρίως μετά το 1953 με
την υποτίμηση της δραχμής, προχωρούσε ένα σχέδιο σύνδεσης τουρισμού και
πολιτισμού όπως το κατανοούσε η εποχή. Το Φεστιβάλ Αθηνών και η διαμόρφωση του
περιβάλλοντος χώρου στην Ακρόπολη και στου Φιλοπάππου από τον Δημήτρη Πικιώνη ανταποκρίνονταν
στο αίτημα της αύξησης του εθνικού προϊόντος μέσω της θετικής προβολής της
χώρας, της ανάπτυξης της τουριστικής κίνησης και των υποδομών. Οι πρωτοβουλίες του Κωνσταντίνου Καραμανλή, αρχικά ως υπουργού Δημοσίων Έργων και μετά ως πρωθυπουργού επί οκτώ έτη, είχαν άμεση επίδραση στην όψη και τη λειτουργία της Αθήνας. Ο Καραμανλής είχε θέσει στόχο να αλλάξει την πρωτεύουσα και επί των ημερών του έγιναν μεγάλης πνοής έργα ρυμοτομίας, κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, αναπλάσεων και διεύρυνσης της Αθήνας τόσο προς βορράν όσο και προς νότο. Ενδεικτικά αναφέρω, την παραλιακή προς το Σούνιο, το Μον Παρνές, το Χίλτον, τη νέα πλατεία Ομονοίας, το Φεστιβάλ Αθηνών, την Εθνική Πινακοθήκη, το νέο αεροδρόμιο, τη νέα πρεσβεία των ΗΠΑ, και πολλά ακόμη. Ένα από τα ανεκτέλεστα οράματα του Καραμανλή ήταν και το Πνευματικό Κέντρο Αθηνών, στη θέση της Ριζαρείου και ως κάτω στη Ρηγίλλης.
Ήταν εποχή χωρίς πρόνοια για την ιστορική φυσιογνωμία της πόλης, αρκεί να σκεφτεί κανείς πως η πλατεία Συντάγματος κατεδαφίστηκε σχεδόν συθέμελα από το 1957 ως το 1963. Αλλά στις συνοικίες, οι αθρόες κατεδαφίσεις συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη ένταση μετά την έξοδο του Καραμανλή από την Ελλάδα. Η αντιπαροχή δεν είχε νομοθετική θέσπιση απλώς ενθαρρύνθηκε από τους εκάστοτε γενικούς οικοδομικούς κανονισμούς.
Γύρω στο 1960, η Αθήνα διαφημιζόταν ως μία
ελκυστική πόλη. Με πολλά στοιχεία εξωτισμού αλλά και νεωτερικότητας, η Αθήνα
ζούσε τη χρυσή εποχή της. Ταυτόχρονα, η κοινωνία άλλαζε διάρθρωση. Με την
αστυφιλία και την ανοικοδόμηση, την εντυπωσιακή αύξηση των εισοδημάτων και την
ανάπτυξη πολλών επαγγελματικών ειδικοτήτων, η βάση της κοινωνίας διευρύνθηκε
και η οικονομική ανάπτυξη θωρακίστηκε με τη δημιουργία μιας πλατειάς
μικροαστικής τάξης ιδιοκτητών.
Μια νέα λαϊκή κουλτούρα γεννήθηκε που εκπροσωπήθηκε στο τραγούδι, τα περιοδικά, το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο και το θέατρο. Αργότερα, μετά το 1966-67, ήρθε και η τηλεόραση. Αυτή η νέα μικροαστική τάξη εκπροσωπήθηκε και από την κοινή πολυκατοικία που άλλαξε την όψη των συνοικιών.
Στα χρόνια του 1960, παρότι η Ελλάδα ήταν ακόμη μια χώρα αναπτυσσόμενη, άρχισε παράλληλα να καλλιεργείται μια νέα μεσοαστική κουλτούρα με πυρήνες την Κυψέλη, το Πεδίον του Άρεως, τις πλατείες Αμερικής, Βικτωρίας και Αιγύπτου, το Μουσείο, το Κολωνάκι, τη Νεάπολη και τα Εξάρχεια, το Παγκράτι, και άλλες περιοχές που ανέπτυξαν μια νέα αντίληψη για την αστική ζωή. Σε αυτήν την νέα καθημερινότητα σημαντική συμβολή είχαν οι νέοι κινηματογράφοι, τα ξενοδοχεία, τα ζαχαροπλαστεία και τα αστικά περιοδικά.
Η μικρή αλλά ισχυρή μεγαλοαστική ελίτ, παρούσα ήδη πριν τελειώσει ο Εμφύλιος, αλλά διευρυμένη και παγιωμένη πλέον στις δομές του νέου κράτους, εκπροσωπήθηκε αρχιτεκτονικά με νέα κτίρια στην περιοχή Ανακτόρων, Ακροπόλεως, Κολωνακίου, Μαυρομματαίων, Φωκίωνος Νέγρη ενώ πολλές επαύλεις χτίστηκαν στα βόρεια και στα νότια προάστια.
Μέσα στο κλίμα της ταχύτατης αστικοποίησης της Αθήνας, με ένα τρόπο καινοφανή καθώς η διαδικασία αυτή είχε ως βάση τρεις και τέσσερις ταχύτητες και βαθμίδες, ο συντηρητισμός της κοινωνίας απαλυνόταν από δεξαμενές σκέψης, όπως το γραφείο Δοξιάδη, ορισμένα επιστημονικά περιοδικά, μια νέα πνευματική ελίτ που δεν την ταυτίζω με την τάξη των διανοουμένων αλλά περισσότερο με εκείνη των πεφωτισμένων αστών που με την κοσμοπολίτικη κουλτούρα τους επηρέασαν ως ένα βαθμό τον βηματισμό της Αθήνας ως το 1967.
![]()
Η νέα κοινωνική διαστρωμάτωση, όπως
σταδιακά συντελέστηκε στην περίοδο 1953-1967, αντανακλάται στις ποιότητες των
πολυκατοικιών. Η διαφοροποίηση είναι ορατή όχι μόνο από περιοχή σε περιοχή αλλά
πολλές φορές και στον ίδιο δρόμο, καθώς ορισμένες πολυκατοικίες έχουν υπογραφή
καλών αρχιτεκτόνων, έχουν καλά υλικά και εκπροσωπούν ένα δημόσιο γούστο πάνω
από τον μέσο όρο. Οι είσοδοι των πολυκατοικιών, ως χώροι στο μεταίχμιο του
δημόσιου και του ιδιωτικού κόσμου, εύκολα μπορούν να γίνουν μάρτυρες αυτής της
μετάβασης.
Η δεκαετία του 60 γέμισε την Αθήνα με νέα προϊόντα. Η οδός Δραγατσανίου με τα νέα μέγαρα, εκείνη την εποχή, ήταν ένα εκθετήριο της νέας οικιακής τεχνολογίας. Μαζί, άλλαζαν και τα ήθη. Μια νέα κουλτούρα σώματος και υγιεινής, που είχε αρχίσει σε μικρότερη κλίμακα στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, εντάθηκε μετά το 1960 με τη διάδοση των νέων κομφόρ που έφερνε η διαβίωση σε διαμέρισμα.
Η διαφήμιση της νέας ζωής στην Αθήνα έφερνε χαρά και περηφάνια με τρόπο που δύσκολα μπορούμε σήμερα να κατανοήσουμε. Το 1963 όταν εγκαινιάστηκε το Χίλτον, ο Εμφύλιος ήταν μόλις 14 χρόνια πίσω, σαν να μιλάμε δηλαδή σήμερα για το 2006. Ο κόσμος χαιρόταν έναν ευδαιμονισμό παρά τα προβλήματα. Η κοινωνία ανέβαινε αλλά τα χάσματα ήταν πολλά.
Στα 1965, η νέα πόλη έχει σχεδόν ανοικοδομηθεί. Στην εγκυκλοπαίδεια Δομή, στο λήμμα Αθήνα, αυτό αναγράφεται. «Το έτος 1965, η ανοικοδόμησις της πόλεως των Αθηνών είχεν πλέον ολοκληρωθεί». Τουλάχιστον, η πόλη είχε πάρει στις κεντρικές περιοχές τη μορφή που αναγνωρίζουμε και σήμερα. Ένα τεράστιο ζήτημα για τη δική μας εποχή είναι αφενός η κατανόηση της ελληνικής άνοιξης ή της ελληνικής αναγέννησης την περίοδο 1953-1967, και αφετέρου η διαχείριση αυτής της κληρονομιάς, άυλης και υλικής. Πολλά κτίρια από εκείνη την περίοδο είναι πλέον ερείπια σε σχέση οξύμωρη με το καινοτόμο πνεύμα που τα γέννησε. Νέες γενιές ερευνητών καλούνται να εφαρμόσουν νέα ερμηνευτικά εργαλεία. Η νέα Αθήνα καλείται να χωρέσει τα καλύτερα από τη μακρινή πλέον δεκαετία του 60 στο νέο της αφήγημα για τον νέο αιώνα.
Μια νέα λαϊκή κουλτούρα γεννήθηκε που εκπροσωπήθηκε στο τραγούδι, τα περιοδικά, το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο και το θέατρο. Αργότερα, μετά το 1966-67, ήρθε και η τηλεόραση. Αυτή η νέα μικροαστική τάξη εκπροσωπήθηκε και από την κοινή πολυκατοικία που άλλαξε την όψη των συνοικιών.
Στα χρόνια του 1960, παρότι η Ελλάδα ήταν ακόμη μια χώρα αναπτυσσόμενη, άρχισε παράλληλα να καλλιεργείται μια νέα μεσοαστική κουλτούρα με πυρήνες την Κυψέλη, το Πεδίον του Άρεως, τις πλατείες Αμερικής, Βικτωρίας και Αιγύπτου, το Μουσείο, το Κολωνάκι, τη Νεάπολη και τα Εξάρχεια, το Παγκράτι, και άλλες περιοχές που ανέπτυξαν μια νέα αντίληψη για την αστική ζωή. Σε αυτήν την νέα καθημερινότητα σημαντική συμβολή είχαν οι νέοι κινηματογράφοι, τα ξενοδοχεία, τα ζαχαροπλαστεία και τα αστικά περιοδικά.
Η μικρή αλλά ισχυρή μεγαλοαστική ελίτ, παρούσα ήδη πριν τελειώσει ο Εμφύλιος, αλλά διευρυμένη και παγιωμένη πλέον στις δομές του νέου κράτους, εκπροσωπήθηκε αρχιτεκτονικά με νέα κτίρια στην περιοχή Ανακτόρων, Ακροπόλεως, Κολωνακίου, Μαυρομματαίων, Φωκίωνος Νέγρη ενώ πολλές επαύλεις χτίστηκαν στα βόρεια και στα νότια προάστια.
Μέσα στο κλίμα της ταχύτατης αστικοποίησης της Αθήνας, με ένα τρόπο καινοφανή καθώς η διαδικασία αυτή είχε ως βάση τρεις και τέσσερις ταχύτητες και βαθμίδες, ο συντηρητισμός της κοινωνίας απαλυνόταν από δεξαμενές σκέψης, όπως το γραφείο Δοξιάδη, ορισμένα επιστημονικά περιοδικά, μια νέα πνευματική ελίτ που δεν την ταυτίζω με την τάξη των διανοουμένων αλλά περισσότερο με εκείνη των πεφωτισμένων αστών που με την κοσμοπολίτικη κουλτούρα τους επηρέασαν ως ένα βαθμό τον βηματισμό της Αθήνας ως το 1967.
Η νέα κοινωνική διαστρωμάτωση, όπως
σταδιακά συντελέστηκε στην περίοδο 1953-1967, αντανακλάται στις ποιότητες των
πολυκατοικιών. Η διαφοροποίηση είναι ορατή όχι μόνο από περιοχή σε περιοχή αλλά
πολλές φορές και στον ίδιο δρόμο, καθώς ορισμένες πολυκατοικίες έχουν υπογραφή
καλών αρχιτεκτόνων, έχουν καλά υλικά και εκπροσωπούν ένα δημόσιο γούστο πάνω
από τον μέσο όρο. Οι είσοδοι των πολυκατοικιών, ως χώροι στο μεταίχμιο του
δημόσιου και του ιδιωτικού κόσμου, εύκολα μπορούν να γίνουν μάρτυρες αυτής της
μετάβασης.Η δεκαετία του 60 γέμισε την Αθήνα με νέα προϊόντα. Η οδός Δραγατσανίου με τα νέα μέγαρα, εκείνη την εποχή, ήταν ένα εκθετήριο της νέας οικιακής τεχνολογίας. Μαζί, άλλαζαν και τα ήθη. Μια νέα κουλτούρα σώματος και υγιεινής, που είχε αρχίσει σε μικρότερη κλίμακα στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, εντάθηκε μετά το 1960 με τη διάδοση των νέων κομφόρ που έφερνε η διαβίωση σε διαμέρισμα.
Η διαφήμιση της νέας ζωής στην Αθήνα έφερνε χαρά και περηφάνια με τρόπο που δύσκολα μπορούμε σήμερα να κατανοήσουμε. Το 1963 όταν εγκαινιάστηκε το Χίλτον, ο Εμφύλιος ήταν μόλις 14 χρόνια πίσω, σαν να μιλάμε δηλαδή σήμερα για το 2006. Ο κόσμος χαιρόταν έναν ευδαιμονισμό παρά τα προβλήματα. Η κοινωνία ανέβαινε αλλά τα χάσματα ήταν πολλά.
Στα 1965, η νέα πόλη έχει σχεδόν ανοικοδομηθεί. Στην εγκυκλοπαίδεια Δομή, στο λήμμα Αθήνα, αυτό αναγράφεται. «Το έτος 1965, η ανοικοδόμησις της πόλεως των Αθηνών είχεν πλέον ολοκληρωθεί». Τουλάχιστον, η πόλη είχε πάρει στις κεντρικές περιοχές τη μορφή που αναγνωρίζουμε και σήμερα. Ένα τεράστιο ζήτημα για τη δική μας εποχή είναι αφενός η κατανόηση της ελληνικής άνοιξης ή της ελληνικής αναγέννησης την περίοδο 1953-1967, και αφετέρου η διαχείριση αυτής της κληρονομιάς, άυλης και υλικής. Πολλά κτίρια από εκείνη την περίοδο είναι πλέον ερείπια σε σχέση οξύμωρη με το καινοτόμο πνεύμα που τα γέννησε. Νέες γενιές ερευνητών καλούνται να εφαρμόσουν νέα ερμηνευτικά εργαλεία. Η νέα Αθήνα καλείται να χωρέσει τα καλύτερα από τη μακρινή πλέον δεκαετία του 60 στο νέο της αφήγημα για τον νέο αιώνα.
Η Έκθεση το Πνεύμα του ‘60 / Γ. Καζάζης
Του Γιώργου Καζάζη
(κείμενο στον κατάλογο της έκθεσης)
Μόλις δέκα χρόνια πέρασαν κι εγώ τώρα βιώνω το φως των παιδικών μου χρόνων. Τώρα είμαι λουσμένος στο καλοκαιρινό φως με τις κουρτίνες βαριές, ακίνητες και τον Γιάννη Πετρίδη δυνατά στο ραδιόφωνο, να διαμορφώνει την μουσική μου συνείδηση, αυτήν που δεν κατάφερε να χτίσει ο πατέρας μου, τότε που άκουγε ψιθυριστά τον Θεοδωράκη και δυνατά τον Μπαχ.
![]()
Οι τέσσερις φωτογραφίες του εικαστικού Γιώργου Καζάζη, στην έκθεση “Το Πνεύμα του ‘60”
Αύριο είναι Μεγάλη Παρασκευή, η ημέρα με τα ένοχα σκιρτήματα, με θέα τις γάμπες γυναικών, κάτω από τον επιτάφιο σε μια Αθήνα με πολύ ζέστη, σε μια Αθήνα, όπου σήμερα τον καιρό τον νιώθουμε, αλλά αύριο θα τον διαβάζουμε.Πριν μερικές ώρες φοβήθηκα, όταν πλημμύρισε η παράγκα, ευτυχώς ήμουν στο καροτσάκι. Την επομένη όμως που η Πειραιώς έγινε λίμνη, το αγαπημένο μου τζιν έγινε μούσκεμα, το ίδιο και της φίλης μου.
Την Κυριακή το απόγευμα στο Παλλάς, η γιαγιά μου δεν μας πήρε το καθιερωμένο κορνέ στην καθιερωμένη Βουγιουκλάκη, κι εγώ πεινασμένος στην βραδινή παράσταση της Εμμανουέλας στο Ελίτ, σκεφτόμουν ότι στις ημέρες μας η πληροφορία έχει ανθρώπινη διάσταση.
Εδώ και ώρες κατευθυνόμαστε προς την πλαζ της Βουλιαγμένης, διασχίζοντας τον μπανάλ Άλιμο, προσπερνώντας το γεροντίστικο Καβούρι, γιατί θέλω να ακούω τον εισπράκτορα να προαναγγέλλει το αύριο όπου θα είναι άλαλος και άφαντος.
Χθες βράδυ στην κατάμεστη Ομόνοια, μέσα από σπαρακτικά δάκρυα, όταν είδα την μάνα μου να γνέφει αρνητικά στον μπαλονά, υποσχέθηκα ότι αύριο θα περάσω από την κατάφωτη στοά Φέξη να θαυμάσω τα πρωτοεμφανιζόμενα ρολόγια quartz. Κουράστηκα κάθε πρωί να το κουρδίζω.
Μόλις δέκα χρόνια πέρασαν κι εγώ τώρα βιώνω το φως των παιδικών μου χρόνων. Τώρα είμαι λουσμένος στο καλοκαιρινό φως με τις κουρτίνες βαριές, ακίνητες και τον Γιάννη Πετρίδη δυνατά στο ραδιόφωνο, να διαμορφώνει την μουσική μου συνείδηση, αυτήν που δεν κατάφερε να χτίσει ο πατέρας μου, τότε που άκουγε ψιθυριστά τον Θεοδωράκη και δυνατά τον Μπαχ.
Οι τέσσερις φωτογραφίες του εικαστικού Γιώργου Καζάζη, στην έκθεση “Το Πνεύμα του ‘60”Αύριο είναι Μεγάλη Παρασκευή, η ημέρα με τα ένοχα σκιρτήματα, με θέα τις γάμπες γυναικών, κάτω από τον επιτάφιο σε μια Αθήνα με πολύ ζέστη, σε μια Αθήνα, όπου σήμερα τον καιρό τον νιώθουμε, αλλά αύριο θα τον διαβάζουμε.Πριν μερικές ώρες φοβήθηκα, όταν πλημμύρισε η παράγκα, ευτυχώς ήμουν στο καροτσάκι. Την επομένη όμως που η Πειραιώς έγινε λίμνη, το αγαπημένο μου τζιν έγινε μούσκεμα, το ίδιο και της φίλης μου.
Την Κυριακή το απόγευμα στο Παλλάς, η γιαγιά μου δεν μας πήρε το καθιερωμένο κορνέ στην καθιερωμένη Βουγιουκλάκη, κι εγώ πεινασμένος στην βραδινή παράσταση της Εμμανουέλας στο Ελίτ, σκεφτόμουν ότι στις ημέρες μας η πληροφορία έχει ανθρώπινη διάσταση.
Εδώ και ώρες κατευθυνόμαστε προς την πλαζ της Βουλιαγμένης, διασχίζοντας τον μπανάλ Άλιμο, προσπερνώντας το γεροντίστικο Καβούρι, γιατί θέλω να ακούω τον εισπράκτορα να προαναγγέλλει το αύριο όπου θα είναι άλαλος και άφαντος.
Χθες βράδυ στην κατάμεστη Ομόνοια, μέσα από σπαρακτικά δάκρυα, όταν είδα την μάνα μου να γνέφει αρνητικά στον μπαλονά, υποσχέθηκα ότι αύριο θα περάσω από την κατάφωτη στοά Φέξη να θαυμάσω τα πρωτοεμφανιζόμενα ρολόγια quartz. Κουράστηκα κάθε πρωί να το κουρδίζω.
Την προηγούμενη εβδομάδα στην βόλτα με τον πατέρα μου στον
Ελευθερουδάκη, λέγαμε ότι ευτυχώς που τα αυτοκίνητα έγιναν τετράγωνα και να
αγοράσουμε τώρα ένα, πριν γίνουν πάλι στρογγυλά.
Σε δεκαπέντε μέρες είναι η δεύτερη επέτειος του Πολυτεχνείου και εγώ στολισμένος μαθητής σκέφτομαι τις γκόμενες, περιμένοντας έξω από το σπίτι μας στις παράγκες, τον πατέρα μου να γυρίσει εκτάκτως από την δουλειά επειδή έκαναν λέει πραξικόπημα κάτι καθίκια στρατιωτικοί και πρέπει τώρα να ακούει χαμηλόφωνα τον Θεοδωράκη, αλλά δεν ξέρει τίποτα για την θεία Λένα.
![]()
Επιλογή εικόνων και σχεδιασμός, Νίνα Γεωργιάδου
Σε λίγο έχουμε Χριστούγεννα και εγώ χτύπησα το κεφάλι μου κάτω από την σαλονοτραπεζαρία, ψάχνοντας στα κρυφά το δώρο του Άη Βασίλη.
Τον Γενάρη όμως, στα μεθεόρτια εφηβικά Χριστούγεννα ενός ενήλικα, θα πάω με το λεωφορείο να αγοράσω εκείνο το αεροβόλο που έχω βάλει στο μάτι στην Πλατεία Βάθης. Άλλωστε έχω και ταυτότητα πλέον. Με τόπο γέννησης Αθήνα. Ένας Αθηναίος που βιώνει το φως της κάθε περιόδου, της κάθε του ηλικίας.
Σε δεκαπέντε μέρες είναι η δεύτερη επέτειος του Πολυτεχνείου και εγώ στολισμένος μαθητής σκέφτομαι τις γκόμενες, περιμένοντας έξω από το σπίτι μας στις παράγκες, τον πατέρα μου να γυρίσει εκτάκτως από την δουλειά επειδή έκαναν λέει πραξικόπημα κάτι καθίκια στρατιωτικοί και πρέπει τώρα να ακούει χαμηλόφωνα τον Θεοδωράκη, αλλά δεν ξέρει τίποτα για την θεία Λένα.
Επιλογή εικόνων και σχεδιασμός, Νίνα Γεωργιάδου
Σε λίγο έχουμε Χριστούγεννα και εγώ χτύπησα το κεφάλι μου κάτω από την σαλονοτραπεζαρία, ψάχνοντας στα κρυφά το δώρο του Άη Βασίλη.
Τον Γενάρη όμως, στα μεθεόρτια εφηβικά Χριστούγεννα ενός ενήλικα, θα πάω με το λεωφορείο να αγοράσω εκείνο το αεροβόλο που έχω βάλει στο μάτι στην Πλατεία Βάθης. Άλλωστε έχω και ταυτότητα πλέον. Με τόπο γέννησης Αθήνα. Ένας Αθηναίος που βιώνει το φως της κάθε περιόδου, της κάθε του ηλικίας.